ТАЛЫГЫРДА ТӨРЕЛДЕРДЕН ДАМЧЫП КЕЛГЕН…

  • просмотры: 51 |
  • 9 | Апрель |2019

Хүндүлүг чонувус! 
Салгалдарывыстыӊ дилээшкиннерин деткип, тыва улустуӊ ырылары-биле номчукчуларывысты таныштырар ажылды чоруда берген бис. Амгы үеде интернет четкизинде улустуң кичээнгейин хаара тудуп турар «Оялыктың талындан…» деп Кыдат күрүнеде чурттап чоруур тыва чоннуң кожаңнарын көрээлиӊер.
Ук ырының Тываже кирип келген төөгүзү ийи чыл бурунгаар эгелээн. 
2017 чылдың кыштың башкы үезинде Тыва үндезин культура төвүнүң эртем экспедициязы Кыдат күрүнениң Синьцзян-Уйгур автономнуг районунда чурттап чоруур хан төрел чонувустуң аас чогаалын шинчилээр сорулга-биле Тывадан аъттаныпкан. 
Тыва төптүң эртем экспедициязын ТКУ-нүң «Тюркология» деп эртем-өөредилге төвүнүң удуртукчузу, профессор Мира Викторовна Бавуу-Сюрюн баштаан. 
Эртем экспедициязы Ханас, Буурчин база Алдай сумуларынга чедип, аас чогаалы, ёзу-чаңчылдар талазы-биле байлак материалдарны чыып алган. Салгалдан салгалче, үзүктел чок, чүс-чүс чылдарда дамчып келген тыва чоннуң аас чогаалының делегейиниң байлаан, ооң каас-чаражын катап база магадап, катап база ынакшып, чаа ажыдыышкыннардан хей-аъдывыс бедип чанып келген бис. Бурунгу өгбелеривистен салгал дамчып келген бо кожаңнарны Кыдаттың Синьцзян-Уйгур автономнуг районунуң сумуларында чурттап чоруур тывалар ырлажып чоруур. Чаагай чаңчылдарын уламчылавышаан, үнген-кирген улузу-биле хүндүлежип чоруур хан төрел чонувус дээш чоргаарланып, силер бүгүдеге «Оялыктың талындан…» деп ырыны таныштырарын чөпшээреп көрүңер. 

Оялыктың талындан 
Ораай долгап ойнаакай, 
Он-на бештиң чажында 
Ойнап-ойнап алыыкай. 

Челигектиң талындан 
Чирим өрүп ойнаакай. 
Чээрби бештиң чажында 
Ойнап-ойнап алыыкай. 

Агар-акпас кара-суг 
Аъдымның дуюун дужады, 
Келир келбес уруглар 
Сеткилимни човатты. 

Кызыл дыттың саадынга 
Кымчымның сывы четпээди, 
Кызыл-Соян кызынга 
Чүрээмниң сөзү четпээди. 

Кежик-Аксы Кертик-Тал 
Келир куштуң хонажы, 
Чарык-Аксы Чаңгыс-Тал 
Чанар куштуң хонажы. 

Черден үнген сигенниң 
Чүзүн өңү таныглыг, 
Чергележип чоруурда 
Төрел чонум таныглыг. 

Арттар-сыннар кырында 
Аржаан суглар таныглыг, 
Аралажып чоруурда 
Арат чонум таныглыг.