ИВИ МАЛДЫӉ АТТАРЫ БОЛГАШ НАЗЫНЫ

  • просмотры: 51 |
  • 22 | Октябрь |2019

Мынды – кыс иви, анайлыг иви.

Эдер – бугазы, бүдүрүкчү мал. Бир эдерниң мындылары бир чүс, ийи чүс болгулаар. Алдан хире бөлүк мындылар бар болза, оларның аразынга бир эдер чоруур. Ивилерниң эдержир үези тос, он айлар. Үш хар ажып, дөрт харже кирип чорааш, ивилер эдержир. Эдерни мунмас, чугула херек апарза, бичии чаштар мунар. Мынды бир чыл болгаш-ла анайлаар.

Богона – чазап каан эдер. Хөлге кылдыр мунар мал.
Анай – бир харга чедир, ивиниң чаа төрээн оглу.
Куу анай – бир хардан ийи харга чедир иви оглу.
Даспан – бир хар чедир эр-даа, кыс-даа анайлар.
Дөңгүр – ийи харлыг эр иви. Чазаваан, акталаваан.
Мынчак – ийи хар чедир, төрүвээн кыс иви.
Дүктүг-мыйыс – ийи хар ажыг эр иви.
Мындыжак – ийи хардаг үш харга чедир, төрүвээн кыс иви.
Мынды – дөрт хардан өрү кыс ивилер.
Куудай – үш болгаш дөрт харлыг, чазап каан иви. Куудай эмдик хевээр болур. Ону хөлге кылдыр мунмас.
Чары – чазап каан иви, ону мунар кылдыр өөредип каан. Үштен дөрт хар үезинде чарыны мунар кылдыр өөредир болгаш, кырыгыже хөлге болур.
Хокаш – ниити чассыткан ат, азы хокаштар дээр, ивилер дээр.
Хур анай – бар харлыг эр-даа, кыс-даа анайлар.
Дөңгүр – эр хур анай.
Мындыжак – кыс хур анай.

Ивиниң назыны, кижиниң назыны дег, соңнуг-мурнуг кырыыр: эрте кырыырлары база бар, быжыг сөөктүглери база бар. Иви мал колдуунда чээрби хар чедир чурттаар.

(Монгуш Кенин-Лопсанның 2017 чылда үнген «Тыва чаңчыл» деп номундан алган)

#тыва#тыва_төп#Центр_тувинской_культуры#тос_чүзүн_мал#иви_мал#мал_малдаары