ТЫВА ЧЕМНЕР (БЛЮДА ТУВИНСКОЙ НАЦИОНАЛЬНОЙ КУХНИ) ТАРААДАН КЫЛГАН ЧЕМНЕР (БЛЮДА РАСТИТЕЛЬНОГО ПРОИСХОЖДЕНИЯ)

  • просмотры: 51 |
  • 10 | Февраль |2020

ПИҢ (КАРТТАП ЧИИР). Пиң – байырлалдар үезиниң азы шала шыырак дээн куижилерниң чиир чеми чораан. Савага чиг далганны каггаш, ооң кырынче изиг сүтке /дустуг сугга/ саржагны эзилдиргеш, чигир каггаш, чуурар. Чиг далганны боова кылыр ышкаш туткаш, дең кезектерге үлээр. Бир кезек далганны төгериктей калбартып алгаш, ооң кырын саржаг-биле чаггаш, узун аайы-биле дүрүп алыр. Дүрүп алган далганны олуртур иткеш база катап калбартыр. Саржаг-биле чаар, дүрер база катап калбартыр. Каъды хөй болзун дээр болза, хөй катап катаптааш, калбартыр. Калбартып алган каът-каът далганны хөй саржагга быжырар. Пиң белен.
ПИҢ (КАРТТАП ЧИИР). В былые времена пиң был доступен в основном во время праздников зажиточным людям.
В горячем молоке или подсоленной воде развести топленое масло, сахар. Замесить муку. Полученное крутое тесто разделить на несколько частей. Каждую часть раскатать в виде лепешки, смазать саржагом, скатать в рулончик. Поставить его стоймя, расплющить и еще раз раскатать. При желании иметь побольше слоев, построить операцию несколько раз. Жарить в большом количестве масла. Вкусное кушанье едят, снимая кусочки послойно «карттап чиир».

БООРЗАК. Боорзак кылырда чылыг сүтке азы дустуг сугга чигир, саржаг каггаш, чиг далганны шала кадыдыр тудуп алыр. Тудуп алган далганны кылын кылдыр өйгеш, узун дургаар дилгеш, бичии-бичии кылдыр үзе кезер. Үзе кескенол далганнарны үске быжырар.
Чамдык улус далганны калбартпас, чиңге кылдыр туткаш, үзе кескеш, үске хайындырар. Бо арга арай айыылдыг. Далган хөөгеш, өрү чаштаар, дааштыг кылдыр адып турар апаар.
Бай-Даг иргиттери бир янзы кылыр. Баштай аптара аксының кырынга дуга хевирлигаразы чоок чергелешкек шыйыгларп оюп алыр /ол колдуунда беленг турар/. Боорзак далганын калбартпайн, узун, чиңге кылдыр туткаш, үзе-үзе кескеш, кескинди бүрүзүн шыйыглар кырынга улуг салаа-биле идиптер. Хээлерлиг ол дыгырык-дыгырык /ракушка хевирлиг/ далганнарны үске быжырар. Ону шокар-боорзак дээр.
БООРЗАК. Замесить тесто таким же образом, как в предыдущем случае. Раскатать его, вырезать полосочки, жарить в большом количестве саржага. Бай-Дагские Иргиты, например, делали так. На дощечке ножом вырезали параллельные линии. Тесто не раскатывали, а скатывали в маленькие полосочки, которые проводили по линиям на дощечке. Получаются «ракушечки» – «шокар боорзак» – полосатики, которые очень любят дети.

КАСПАЙ. Далганны дустуг сугга азы шайга туткаш, калбартыр. Калбартып алган далганны дөрбелчин-дөрбелчин кылдыр кескеш, ортузун бижек-биле чара кескеш, чаг үзүнге быжырар. Ону каспай дээр.
КАСПАЙ. Муку замесить на соленой воде или чае, тесто раскатать. Вырезать прямоугольные или квадратные фигурки, провести по ним несколько полосок ножом, чтобы не вспучивались при жарении. Для жарения используют в основном жир растопленного сала.

БООВА. Чылыг сүтке саржаг, чигир, дус /амгы үеде сода, чуурга/ холааш, далганны шала чымчак кылдыр тудуп алыр. Тудуп алган далганны кылынзымаар кылдыр калбарткаш, янзы-бүрү хевирлиг кылдыр кылыр. Долгап-даа, адыр-адыр-даа кылдыр /күзели-биле/ кылгаш, саржагга быжырар.
БООВА. Смешать в теплом молоке топленое масло – саржаг, сахар, можно добавить соду, яйцо, замесить мягкое тесто. Из раскатанного не слишком тонкого теста вырезать и сделать вручную разные фигуры и поджарить их на саржаге. Боова получается мягкой, приятной на вкус.

ЧУДАННЫГ ШАЙ. Чуданныг шайны колдуунда мал чок өг-бүлелер азы кышкы үеде кылып ижер. Чуданныг шайны кылырда баштай пашка бичии чагны доорааш, сыскыра каапкаш, адыш хире далганны каггаш, быжыр былгаптар. Быжыр былгап алган далганче белен кара шайны кудуптар. Шайны далган-биле кады бышкыже хайындырар.
ЧАЙ С ЧУДАНОМ. Такой чай пили в основном люди, не имеющие скота, или же в зимнее время. Он заменял чай с молоком.
Нарезать маленькими кусочками, например, курдючное сало, вытопить в чаше, всыпать пригоршню муки, размешать. Налить чай и сварить.
ЧУДАН. Чудан кылыры кончуг белен. Пашта сүттү хайындыргаш, кырынче чиг далганны /хирези-биле/ соок сугга азы соок сүтке борбак чок кылдыр былгааш кудуптар. Далган биле сүт кады хайынгаш, хоюгзумаар ижер чем болур. Ону чудан дээр. Хуюкталбазын дээш, үргүлчү былгавышаан саарар.
ЧУДАН. Его готовить легко. Вскипятить молоко. В холодной воде или холодном молоке развести муку, чтобы содержимое было без комочков. Вылить в чашу с молоком, варить. Непрестанно перемешивать, чтобы не пригорело.

МАНДАҢ. Чиг далганны биче савага каггаш, кырынче аргажок эвээш сугну куда каапкаш, салаа бажы-биле бичии-бичии кылдыр тутпушаан, бичии сугну далганга чедиштир тудар.
Далган шала шыксымаар, бот-боттары адырык апаарга, эъттиг мүнче кааптар. Кургага далган ышкаш борбакташпас болгаш мүн чөъптүг болур. Мандаңны чудан орнунга сүт-биле база хайындырып ижер.
МАНДАҢ. В небольшую посуду насыпать муки, налить немного воды, пальцами сделать небольшие комочки, которые не должны слипаться друг с другом. Положить их в готовый суп. Мандаң можно использовать как чудан, сварив в молоке.

#тыватөп
#Центр_тувинской_культуры
#тыва_чемнер