Август 17 – Тыва Республикада «Хөөмей хүнү». 2020 чылда Хөөмей хүнүнге тураскааткан делегей чергелиг онлайн мөөрей чонда билдингир чечен-мерген, салым-чаяанныг хөөмейжи Лазо Довуевич Монгуштуң 70 харлаан оюнга тураскааткан.
Лазо Довуевич Монгуш Чөөн-Хемчик кожууннуң Хорум-Дагның Шык-Бажы деп черге 1950 чылдың февраль 17-де төрүттүнген. Оглу төрүттүнген соонда, үр болбаанда авазы чок апарган. Бичии Лазону ачазының хам болур улуг угбазы Монгуш Дайбына Баян-ооловна азырап алган. Ооң соонда өг-бүле Бии-Хем кожууннуң Ээрбек суурунче көже берген турган.
Лазо Монгуш бичиизинден тура школаның, кожууннуң культура-массалыг хемчеглерниң идепкейлиг киржикчизи болуп, ортумак школаны 1968 чылда дооскаш, Бии-Хем кожууннуң «Тараачын» колхозунга трактористеп, комбайнерлеп ажылдаан. Ол аныяандан тура хомуска, дошпулуурга, бызаанчыга ойнаар, хөөмейлээр салым-чаяанныг болурундан аңгыда, хүрежиринге болгаш шыдыраа ойнаарынга база кончуг ынак чораан.
Ажылындан хостуг үезинде «Челээш» деп агиткультбригадага киржип, хөөмей-сыгыдын кагбайн, 1981 чылда сыгытка II чергениң лауреады деп атты республиканың фестивалынга чаалап алган. Ол-ла чылын Лазо Монгушту күрүнениң ыр болгаш сам «Cаян» ансамблинге ажылдаары-биле чалаан. Ансамбльга ол 1984 чылга чедир ажылдап, Ортаакы Азияны эргий гастрольдап чораан. Өг-бүлезиниң байдалының аайы-биле суурже көжер ужурга таваржып, «Саян» ансамбльдан чоруур ужургага таварышкан.
Лазо Монгуш Бии-Хем кожууннуң «Красный пахарь» колхозунга тракторист-комбайнерлеп ажылдап турда, ооң чуруу 15 чылдың дургузунда хүндүткелдиң самбыразындан дүшпээн. Буска ажылдаар котелдарны кончуг эки билир квалификациялыг механик, бирги категорияның чолаачызы болуп, столярлап ажылдап келген. Каш удаа республиканың хүреш, шахмат болгаш волейбол чемпионатарынга тиилекчи болуп чораан. Хүндүлүг дыштанылгаже үнерде республиканың «Шын» солунга фотокорреспондентилеп ажылдап чораан.
Лазо Монгуш 1997 чылдан эгелеп, «Дүңгүр» хамнар ниитилелинче кежигүүнү болуп кирген. Лазо Довуевич Монгуш тыва улустуң аас чогаалының, тускай культуразының эдилекчизи, камгалакчызы болуп, Тыва үндезин культура төвүнүң сүмелекчизи болуп, бодунуң билиглерин аныяк-өскенге дамчыдып, тарадып чоруур, салым-чаяанныг хам чаяачы.
VETERAN KHÖÖMEIZHI
August 17 is Khöömei Day in the Republic of Tuva. In 2020, the international Khöömei Day Online Competition “Sygyt-2020’ is being dedicated to the 70th birthday of the highly talented and creative, well-known Khöömeizhi, Lazo Mongush.
Lazo Dovuevich Mongush was born in a place called Shyk-Bazhy in the Khorum-Dag area of Chöön-Khemchik kozhuun. Not long after her son was born, Lazo’s mother passed away. Little Lazo’s aunt on his father side, a shaman named Daibyna Bayan-oolovna Mongush, took him in as her own. Later, the family moved to the village of Eerbek in Bii-Khem kozhuun.
Lazo Mongush participated actively in school and district cultural events, finishing high school in 1968 and becoming a tractor and combine driver at the “Taraachy” collective farm in Bii-Khem. From a young age he played on the khomus, doshpuluur, and byzaanchy, and aside from being a talented khöömeizhi he was also a gifted wrestler and chess player.
In his free time from work, he participated in the “Cheleesh” propaganda troupe, and not forgetting his khöömei and sygyt, he won 2nd prize in a Republic Festival in 1981. In that very year Lazo was invited to perform as a member of the state song and dance ensemble, “Sayan.” He worked there until 1984, touring the regions of Central Asia. Family reasons caused him to move to a village, and therefore he had to leave the ensemble.
While he was working in the Bii-Khem “Red Ploughman” collective farm, his picture never left the Wall of Honor for 15 years. He became a highly qualified steam heating mechanic, a first class driver, and master carpenter. He won several Republic wrestling and chess events. When he transitioned to his retirement years he became a photo-correspondent for the Shyn newspaper.
Beginning in 1997, Lazo became a member of the Shamanic center “Dünggür.” Lazo Dovuevich Mongush is, a talented shaman, teacher, and bearer and protector of Tuvan traditional folklore and culture, a valued advisor to the Tuvan Cultural Center, passing on his knowledge to the younger generations.
