Арга кирген кижи саат дайнаар» (тыва улустуң үлегер домаа).
Көшкүн чоннарның үе-дүптен бээр эң-не кол сускуну шай. Тывага шагдан тура ада-өгбелеривис боттарының арга-дуржулгазы-биле янзы-бүрү шайларны хайындырып, ижип, ону салгалдан салгалче дамчыдып чораан. Тыва кижи өөнге шайны черле үзүктелдирбейн хайындырар, хөнек куруглатпас.
Сүттүг шай – суксун болгаш тодуг чем. Сүттүг шайның көрүжү, чаагай чыды, амданы чемиш шынарындан аңгыда хөй-ле чүүлдерден хамааржыр: савазындан, сүттен, сугдан, чылдың үезинден, өг ээзиниң чемзиг холундан, харын-даа салган оттан.
Сүттүг шайдан аңгыда, бойдустуң чайгаар шай шынарлыг оъттарын ажыглап турган. Оларга: черлик шай, шеңне, артыш-шаанак, ыт-кады, янзы-бүрү бүрүлерни болгаш оон-даа өске үнүштерни ажыглап турган.
Шайга хамаарышкан ужурлар:
– эртенги шайның үстүн оран-таңдызынче өргүүр;
– хүн ашкан соонда сүттүг шайын өгден үндүрүп болбас;
– солагай холун оң холунуң шенээнге туткаш сунар азы ийи холдап сунар;
– шайны аяк долдур кутпас, чүге дизе аалчы далашпазын, ам база бир катап шайын эжей ишсин дээни ол болур;
– хөнектиң эмискиин дөрже көрүндүр, а сывын аалчыларже көрүндүр салыр;
– шай, дус хавын кажан-даа, каяа-даа ийилдирзин кезээде кады кожа бедик черге азар.
Алган дөзү: Тыва байырлалдар эрттиреринге методиктиг сүмелер. Кызыл, 2019 ч.
Чурук каасталгазы интернет четкизинден алдынган.
#культуратувы #культурное_наследие #тыва_төп #йөрээлдер #традиции_обычаи
