Отка чүдүүр чорук тываларга эрте-бурун шагда-ла турган. Тыва чоннуң мындыг үлегер сөзү бар: от-чаяачы. Бистиң ада-өгбелеривис, хамык-ла чүвени от чаяап турар деп бодап чораан болгаш, чылдың-на отту дагыыр турган. Өг бүрүзү одун дагыыры шуут ыдыктыг чүдүлге турган. Ядыы-даа, бай-даа кижилер туруп болур, олар шупту одун дагыыр чораан. Чай төнүп турда, отту дагыырынга белеткени бээр. Шыырак өг от дагаан черге дөгерер иртти баш удур шилип алыр. Балдыры кошкак өг одун дагыырынга херектиг ааржы, саржаг ышкаш чем аймаан улустан тыптынып алыр. Бурун шагда отка үстүг чүве чиртир турган, ынчангаш ак чем аймаан тыптынар турган.

Күс – от дагыырының үези. Башкы хар чаап турда, отту дагыдар. Ук шаанда отту шыырак хамнар дагыыр турган. Шала сөөлзүредир ламалар отту дагыыр апарган. Өгнүң эр ээзи ырак черже аян-чорук кыла берген болза, уругларның иези бир хамны хооп эккелгеш, одун дагыдар чораан. От дагыырын өг-бүлениң чүдүлгези кылдыр көрүп чораан, чүге дээрге өг бүрүзүнүң одунуң ээзи дошкун, чымчак болгаш могаттыныычал туруп болур.

От ээзи килеңневезин дээш, отту дагыдар. Улуг кышты хүр ажарынга от ээзи дузалаар болзун дээш, отту дагыыр. Уруг-дарыг кадык-шыырак доруксун дээш, отту дагыыр. Өг иштинде чурттап турар кижилер ак оруктуг болзун дээш, отту дагыыр, өгнүң алдар-ады амытан чоннуң мурнунга арыг-чаагай болзун дээш, отту дагыыр.

От дээрге тыва кижиниң ыдыктыг болгаш чүдүүр бурганы. Тыва улустуң эрте шагдан ада-өгбе салгап келген мындыг сүзүглели бар:

Отче дүкпүрүп болбас – аксы бужартаар.
Отче суг кутпас – сүнезининиң оду өжер.
Отче бок октавас – караа согурарар.
Отту арта халып болбас – кежии чайлаар.
Көшкен кижи одунуң орнун арыглап каар – сеткили ак болур.
От хайыракан өршээзин!
От-чаяачы болгаазын!

Бо болза эрги шагның кижилериниң ажы-төлүнге арттырып каан ыдыктыг чагыы болгаш албан сагыыр сүзүглели болур.
Одун дагып турган өгге кожа өглерниң улуг-биче кижилери келир, оларны шайладыр. Дөгерген иртиниң эъдин дүлүп чиир, отче чаглыг төжүн чаларадыр, отту дагаан хамга ужазын салыр. От дагыыры – от ээзинге чалбарып-чүдүүрү болур.

Алган дөзү:
Кенин-Лопсан М.Б. Тыва чаңчыл (Тувинские традиции). Кызыл, 2017. – 360 а.
Чурук каасталгазы: https://turism.boltai.com/topics/tuvinskie-pejzazhi-2/