От дугайында чүнү билир бис. Уламчылыг…

  • просмотры: 51 |
  • 19 | Январь |2023

От – амыдыралдың үндезини. Өгбелеривис шаг-шаандан бээр одунга чалбарып, хүндүлеп дагып чораан. От чокта чырык черге амыдырал турбас. От өг-бүлениң камгалакчызы, чемгерикчизи, кижи бүрүзүнүң аксының кежии. Ырак-узактан келген аъш-чемниң үстүн амзавайн баштай отче салып, ону хүндүлээр чаңчылдыг. Хой өзээнде ужа, төжүнүң бажын отче өргүүр. Одаг чанын, амгы үеде печка аксын арыг тургузар, хирлиг ыяш, хөмүр-даш оттулбас, бок октавас,бичии уруглар от-биле ойнавас, ойнай берзе ынчап болбас деп угаадыр.

Отче хыйланмас, дүкпүрбес, каржыланмас. Кажан от бужартай бергенде аал-оранның улузу аарып-аржып, хай-бачыт болуп эгелээр. Ынчан отту дагыттырары албан. Чемниң дээжизин, үс, артыш холааш одун чемгерер. Калчан ак хойну өргүүр. Төштүң бажын хан аксы, бүүрек чагларын шиме араганы база бээр.

Отту салыры, ооң аажы-чаңы база ужурлуг. Кургаг чээрген кырындан кывынгыр чиңге ыяш каар. Ыяштың чоон бажын отче салбас, от хара бээр, чиңге ужун сукпас – от караанга дээптер. “Харам кадай өг чуду, калбак ыяш от чуду” деп үлегер домакта безин чиге сөглээн.

Чаңгыс ыяшты салырга чалгааранчыг, ийи ыяшты салырга сымыранчыр, а үш ыяш хүннежир, ынчангаш кыппас. Дөрт ыяш кывынгыр. От анаа-ла хыппас ужурлуг. Чамдык кижилерниң салган оду кывыычал, ындыгларны аас-кежиктиг, буянныг деп санаар. Бир эвес одуңарда туруп алган көс бар болза, аалчы келириниң демдээ. Орта дээп болбас. А бир эвес от дыңзыдыр даашталып, каржыланып турар болза, отту чемгерер ужурлуг. Кежээ, экииргек кижиниң оду кывынгыр, шайы ортузундан кожаңайнып хайныр, чалгаа харам улустуң оду имистелип кывар, шай паштың кыдыындан мыжырткайнып хайныр.

? Алган дөзү: Дажыкай М.Т “От кижиниң сүлдези”. / Башкы журналы №4, 1997ч.