Шаанда, амгы үеде дег, янзы-бүрү өңнерлиг будуктар турбаан. Ону чүгле кыдат, орус садыгжылардан улуг өртек-биле мал-маганын тудуп берип тургаш, орнап-солуп алыр турган. Ынчалза-даа тывалар оран-чуртунуң казымал, боду бүткен байлаан ажыглап, даглардан хүрең-кызыл, чидиг кызыл өңнүг шивит деп адаар будук-довуракты казып алгаш, аптараларын, эзер баштарын, эжик-хараачаны, ынааларны будуп ап чораан. Дыттың кызыл чөвүрээзи-биле кажыктарны, үлгүүрлерни, эжиктерни, а инек-хараганның сап-сарыг карты-биле база дыка хөй эдилелдерни будуп ап чораан.
Аптараны оюп кылган хээлер-биле каастап, база янзы-бүрү өңнер биле будуур, демир кезектер-биле-даа кааставышаан, быжыглаар турган. Тыва кижи каас чараш аптара, шургуулдаларны чазааш, оларның арыннарын янзы-бүрү хээлер-биле каастап будуур. Аптараларның чуруктарында угулзаларның хевирлериниң чуруу нарыыдаан тудум, ниити утказы нарынчып, тускайлаң композицияны тургузуп турар.
Тывалар аптараны кыс уругну өглээрде чазап кылыр турган. Аптарада угулзалар камгалал уткалыг: чаа өгленген аныяктарга эң-не эки күзээшкиннерни, аас-кежикти, ажы-төлү өгге тайбың болгаш демниг, бот-боттарын билчип чурттаарын илереткен. Аптарага турар эң-не нептереңгей хээлер бот-боттарынга кожаланган болгаш илбектешкен чечек-үнүштерни көргүскен хээлер бооп турган. Олар харылзааны, найыралды, ынакшылды көргүскен.
Алган дөзү: “Тыва чоннуң угулзалары, хээлери” Адыг-Тюлюш Л.С.
#культура_тувы #тыва_төп #аптара_угулза #орнаментальное_ искусство_Тувы #хээлер
