Улустуң аас чогаалы (тоолдар, чечен-мерген бодалгалар, тывызыктар, дүрген-чугаалар, көгүдүглер, ырлар, үлегер домактар, оюннар үдээн чугаалар) аажок байлак, хөй хевирлиг, кижизидикчи утка-шынарлыг.

Аас чогаалының хүн бүрү ажыглаттынар делгереңгей хевирлериниң бирээзи үлегер домактар хамааржыр. Үлегер домактар каш сөстен тургустунган болза-даа, ханы уткалыг. “Эң-не улуг мерген угаан – сөстүң бөдүүнүнде”. Үлегер домактар болгаш тывызыктар кыска, а оларда бүдүн-бүдүн номнар ишти угаан-бодалдар база сагыш-сеткилдер сиңген болгулаар” – деп, М. Горький чугаалаан. Ол кончуг шын.

Бичии чаштарга күш-ажыл, эп-найырал дугайында үлегер домактарны кичээл-даа, агаарлаашкын, оюн-даа үезинде хүн бүрүде өөредип, утказын тайылбырлап, херек кырында амыдыралда болуп турар болуушкуннар, хайгааралдар-биле холбап тургаш, өөредири чугула. Чижээ: кежээ болгаш чалгаа улус дугайында: “Кежээниң мурнунда – хүндү, чалгааның мурнунда – кочу”, найырал дугайында: “Малга манаг херек, кижээ эш херек”, агаарлаашкын үезинде: “Кургаг ыяшта чулук чок, хоозун чугаада ажык чок” дээн ышкаш хөй-хөй үлегер домактарны уругларга өөредип болур. Ол – бичии чаштарның дыл-домаа сайзыраңгай, чечен болурунга дыка дузалаар. Үлегер домактар болза чоннуң бурунгаар депшилгелиг, мурнакчы бодалдарын, мораль талазы-биле дээре мөзү-шынарын бадыткавышаан, кижиге шын оруктуң айтыкчылары – мерген сүмелер, өөредиг болуп чоруурлар.

Алган дөзү: О. Ө. Сувакпит, Б. М. Монгуш, чыып тургускан Ч.К. Кара-Күске. Тыва уруглар ясли-садтарынга номчулга ному, Кызыл – 2001.