Артыш – чадаң үнүш. Тывалар артышты үе-дүптен ажыглап, ону салгалдан салгалче дамчыдып, ыдык үнүш кылдыр санап чоруур. Ону бедик, арыг черге шыгжап, кадагалаар. Бок күзүрүмче октап болбас.
Артыштың чыды кедергей чаагай. Ону тывалар бажың-балгат, аал-кодан, кажаа-хораа, харын-даа ажылдап турар оран-савазын арыгладып алыр дээнде, ыяавыла артышты ажыглаар. Артыштың эм шынары кайгамчык хөй деп турар. Ооң чыды кижини оожургадыр, дүрген чүрек согуушкуну намдап эгелээр.
Артыш камгалакчы шынарлыг. Артыш шыгжаан өгже аза-бук кире албас дээр. Тыва кижи чүнү-даа артыжаарда, хүн аайы-биле кылыр. Дедир артыжанып болбас. А кижи канчаар шын артыжаныр чүвел? Баштай-ла белин хүн аайы-биле үш катап долгандырар. Оон ийи колдукту өрү чоктадып артыжаар. Чүге?
Чүге дээрге, колдук адаанга багай чүвелер, аза-бук бичии кандыг-бир чүве кылдыр хуулуп алгаш, чыдып каап болур дээр, ынчангаш колдукту көдүрүп, ыяавыла артыжаар чылдагааны ол чүве-дир. Эң сөөлүнде ийи бутту өрү көдүрүп тургаш, чаңгыс-чаңгыстап үш-үш катап долгандырып артыжаар. Ол кижиниң арыгланганы ол болур.

#тыва #тыва_төп #традиции #центр_тувинской культуры#артыш #обычаи