ОБРЯД ПРИВЕТСТВИЯ – ЧОЛУКШУУРУ

  • просмотры: 51 |
  • 30 | Ноябрь |2021

Очень важная часть Шагаа – обычай чолукшууру. Здороваться с кем-либо, подавая обе руки совершали только один раз в год на Шагаа. В этом обычае соединено несколько смысловых значений: младший по возрасту протягивал руки к локтям старшего ладонями вверх, как бы говоря “когда ты будешь совсем немощный, я поддержу тебя, помогу”. Старший же протягивал руки ладонями вниз (у всех народов это жест отдавания), обещая поделиться самым главным, чем владеет пожилой человек – жизненным опытом. Таким образом, это философский жест обещания поделиться всем важным тем, что имеешь. А если учесть, что этим обещанием обменивались все жители Тувы, получалось, что все люди обещали каждый год помогать ближнему.
При совершении чолукшууру все говорили:
«Амыр менди!» – Мира Вам!
И отвечали:
«Сол менди!» – Мира и Вам тоже!
Не приветствовали друг друга только супруги, поскольку считается, что муж и жена единое целое.

ЧОЛУКШУЛГА ЁЗУЛАЛЫ

Чолукшулга деп сөс «чол», «чол-кежик» деп сөстен укталган. Ол дээрге кижилерниӊ бот-боттарынга хүндүткел, аас-кежик илереткен байыр чедириишкини болур. Саӊ салган соонда, чаа хүн үнүп кээрге, чолукшуур деп ёзулал эгелей бээр.
Чолукшулга ёзулалы чылда чаңгыс катап болур: Шагаада азы үр үеде көрүшпээн улус чолукшуур. Бичии назылыг кижи мурнай холдарының ийи адыжын өрү көрүндүр мөгейе аарак сунар, а улуг назылыг кижи аныяк кижиниң холдарының кырынга адыштарын куду көрүндүр салыр. Биче назылыг кижи улуг кижиниң шенектерин тудуп, хүндүткелин, деткимчезин илередир. Ол дээрге-ле, «бичии меӊээ даянып болур силер, силерниӊ чагыг-сүмеӊер кезээ шагда хүлээп алыр мен» дээни ол. Улуг назылыг кижи «хүндүткелди хүлээп алдым, сеӊээ мээӊ буяным, назыным четсин» дээн сагыш-сеткилдиг, холдарыныӊ адыштары куду көрүндүр шенек дужу чедир кырынга салыр. Улуг назылыг кижи аныяк кижиге бодунуң чечен сөзүн, мерген угаанын, буян-кежиин болгаш узун назынын сөңнеп турары ол болур.
Аныяк кижи чолукшуп тура, «Шаг чаагай!» дээрге, улуг назылыг кижи «Шагаа чаагай!» деп харыылаар.
Өг-бүлеге болза, уруглары баштай ачазы, ооӊ соонда авазы, улуг акылары болгаш угбалары-биле чолукшуур. Ашак-кадай улус чолукшувас. Чүге дээрге ашак-кадай улусту чаӊгыс кижи кылдыр санаар. Чолукшуп турар улус куспакташпас, чүгле адыштарын азы билектерин дегзи аарак сөлежир.
Үе-черге улустарның чолукшуру маргылдаа хевирлиг болур. Кым холдарын адыжы-биле бир дугаар өрү тудуптарыл, ол хүндүткелин көргүзүп турары болур. Өскези – бир дугаарын база-ла ийи холун адыжы-биле өрү сунуп, мурнай аарак адаанче салыптарын кызыдар. Ойнай аарак мендилежири кым бир дугаарында холдарын черге дегзиптеринге чедир уламчылаар турган.