Шаанда тывалар дээрни хайыракан деп адаар турган. Мында «хайыракан» дээрге «бурун» дээн уткалыг.
Кижиниң тывылганынга хамаарыштыр тывалар дээрни ада кылдыр адаар турган. «Дээр адам» деп чугааның үнген дөзү ол болур. Чер кырынга тывылган дириг амытанга хамаарыштыр эрги шагның тывалары дээрни бир онзагай оран кылдыр көрүп чораан, ооң бир барымдаазы болза Ак дээрде азарлар, хоорлар деп улустар чурттап турар дижир. Тывага хамнар кончуг нептерээн турар шагда, Ак дээрде чурттап турар азарлардан азы хоорлардан укталган хам эң күштүг хам дижир турган, ынчангаш алгыжында дээр бир кол маадыр бооп турар.
Дээрге чүдүүрү янзы-бүрү хевирлиг. Эртенги шайының үстүн Көк дээрже углай чажар болгаш чалбарып-тейлээр. Коргунчуг диңми болу бергенде, ак пөстү ыяшка баглап алгаш, дээрже углай чайгылап чалбарыыр. Шаандагының сөзү мындыг: «Дээр хайыракан, өршээ!»
Кижиниң салым-чолунга хамаарышкан хамык чүвени дээр хайыракан азы дээр бурган өршээп турар болзун деп өндүр сүзүглел мында бар.
Дээрни чамдыкта дагып база турган.

Тыва улустуң аас чогаалында дээрге бараалгаткан хамнар алгыжы кончуг нептереңгей. Оон ыңай дээрге хамаарышкан торулга чугаалар болгаш тоолчургу чугаалар база бар. Чаңгыс намның суртаалы тергиидеп турар үеде, хамнарны кызып-кыяр чорук дендээн ужурундан шаандагы шагның дээрге хамаарышкан алгыштарын, торулгаларын база тоолчургу чугааларын чыып бижиир ажыл план езугаар чоруттунмаан болгаш, тыва чоннуң база бир эртине чогаалы улуг чидиригге таварышкан.
Дээрге чүдүүр чорук ховартаан болгаш, дээрни дагывас апарган.

Алган дөзү: М.Б. Кенин-Лопсан “Тыва чаңчыл“. Кызыл, 2017 ч.
Чуруктуң алган дөзү: Яндекс Дзен