Чүге?
Чүге дээрге Ие-черни куду көргени ол болур. Чер ээзи килеңней бээр дээр. Кызыл сыптыг сөөскенден кылган кымчы – эр кижиниң эжи боор. Чер-черинге аза-бук аъттың дөрт даванын дужаптарга, дүже халааш, кызыл сыптыг кымчызы-биле аъттың даваннарын хаккылаптарга, чештине бээр.
Кымчыны эжик аксынга азып каарга, өгже аза-бук кире албас. Кымчы-биле кижилерниң болгаш өг-бүлениң арыглаашкынын база кылыр. Бистиң аравыста ийи көрнүр, хам чаяалгалыг кижилер кызыл сыптыг кымчыны ажыглап чорууру анаа эвес.
Ынчангаш тывалар кымчыны эзер-чүген азар адыр ыяштың үстүнге азы хана бажынга азар чораан. Эр кижи кымчы-биле аъдының бажын какпас.

Чүге?
Чүге дээрге хей-аъды кудулаар, адаң бажын кактың деп болур.
Ынчангаш эр кижи аъды чок-даа болза, кызыл сыптыг сөөскенден кылган кымчызы өөнге, бажыңынга чоруур болза эки. Кызыл сөөскен сыптыг кымчыны камгалал кылдыр эжик аксынга азып аар болза черле артык эвес боор.

Алган дөзү: Валентина Бегзиевна Монгуш “Ак баштыгларның алдын үүжези” Бирги ном. Кызыл-2021.