Сөөк хемдиири тускай чурумнуг болур. Тыва кижи эъттиг сөөк кагбас чаңчылдыг. Кандыг-даа сөөктү эъди-биле каар болза, хилинчээ чедер дижир. Шаанда тывалар оолдарын сес харлыындан эгелеп, сөөк хемдиир кылдыр өөредир чораан.

Онза чараштыр хемдиир ужурлуг сөөктерниң бирээзи – хойнуң, өшкүнүң, инектиң, сарлыктың догук (довук) сөөктерин кылаңайнып турар кылдыр чараштыр хемдиир. Довук сөөктерин чараштыр хемдиирге, чараш кыстар база чараш оолдар төрүттүнер дижир.

Хойнуң болгаш өшкүнүң кажыктарын хемдиир, ооң чажыт утказы – чылгылары көвей болзун деп турары ол. Эң чараштыр хемдээн кажык болза эң чүгүрүк аът болур. Өгбелер кажыктар дамчыштыр ажы-төлүн мал-маганга, дириг амытаннарга кээргээчел болурун, кара чажындан өөредип чораан.

Кырыны чиңге бажындан эгелеп хемдиир, кедизинде баргаш, туттунгур кижи болур. Чилиин чиир дээш, кырыны бижек-биле чара какпас, чылгы чылгылаар оол тывылбастай бээр дижир. Кырының эъдин хемдээш, кош бажы тудуш чилиглиг сөөгүн ол-ла хевээрзин бүдүнге арттыргаш, ыдыктап каар. Ол болза кош-кырының аразынга кадыг сиген суккаш, өгнүң эжииниң аксында хана бажынга халаңнадыр азып каары-дыр. Ооң чажыт утказы болза, “Чилиглиг кош-кыры аалдың чылгызын карактап турары” ол болур.

Алган дөзү: “Алдын кажык”. Кызыл, 2016 ч.