Тыва улустуң бурунгу тоолдарында болгаш торулга чугааларында эр кижиниң ажып эртер бергелери бо-ла таваржыр. Эр кижи бодунуң оруунга таварышкан бергени ажып, эртпес чүве болза, күзеп чораан күзели боттанмас болгаш алдар-ады баскыраар, маадыр шинчизин оскунар. Эр кижиниң тос бергези назын-биле холбашкан, ол болза аңчы, малчын болгаш тараачын чоннуң оолдары кадыг-берге амыдыралга бичиизинден тура чаңчыккан болуру салгалдан салгал дамчып келген. Кырганнардан чыып бижигилээн чугааларга үндезилеп тургаш, ол тос бергени допчулай аарак көрүп көрээлиңер.

1. Оол уруг тос-тостуң соогунга дадыгар. Шаанда шагда кыштың соогу ажыңнадыр шап турда, кызыл даван оолдарны харга маңнадыр турган, ынчаарга чүс муңчузу кажан-даа турбас дижир. Соок – бичии чаш оолдарның ёзулуг эр бооп доругарынга тергиин чугула.

2. Тос харлыг оол чарыш аъдын мунар, шаандагы тываларга ол дээрге мырай албан турган. Тос хар четкен оол адазынга эш деп үлегер сөс бар, ол чүүл дээрге кады ажылдаар, аңнаар база чер чоруур эжи болганы ол. Тос хар четкен оол эмдик малдан безин аңдарылбас эр болур, тываларның экер оолду билип алырының бир аргазы ол чораан.

3. Тос харлыг оол тос кулаш сыдымның ээзи болур. Тыва улустуң чаңчылында оол уруг беш харлаарга, хүлбүс мойнаандан сөдүрге кылып бээр, молдурга шалбалап өөренир. Оол уруг тос хар четкенде чаны-биле эртип чыткан малды чаңгыс шалбалаар кылдыр өөренген болур.

4. Оол уруг тос харлыындан эгелээш, амы-тынынга халдаан тос айыылды ажып эртер ужурлуг. Ол тос айыыл дээрге чүвени баш бурунгаар билип алыр аргазын угаадып турар: малдарның изинден ылгап таныыры, ыт изин бөрү изинден ылгап билири, кижи изин адыг изинден ылгап билири, аал ивизин черлик ивиден ылгап билири, кулуннуң чүгүрүк аът азы чоржаң аът болурун тодарадып билири, үнген хүннүң арнындан кандыг агаар болурун билип алыры, булуттарның өңүнден хар азы чаъс чаарын баш бурунгаар билип алыры, үнген айның оттуундан кандыг хүннер болурун билири, сылдыстарның караандан соок азы изиг болурун билири – бо бүгү дээрге тос хар четкен оолдуң албан билир ужурлуг чүвелери-дир. Бо тос чүүлдү билир болза, амы-тынга халдап болур айыылдарны чайлыг ажып эртер аргазы бар болур.

5. Эр кижи бодунуң амыдыралының иштинде чуртталганың тос бергезин ажып эртер ужурлуг. Аң аңнаар, мал малдаар болгаш тараа тарыыр амыдыралдыг кижилерге амыдыралдың тос бергези дээрге өлүм ажыын ажып эртери, эки эжинден чарылганын хилегдеп эрттирери, өгбе чурттундан ыраарын ажып эртери, өске чуртка сарыннавайн чорууру, өрт халавын чайлап эртери, кара нүгүлдү ажып эртери, чашпаа кижилерге алыспазы дээн ышкаш чүүлдер болур. Эр кижиниң бир назынынга бо айыылдарның бирээзи таваржып болур дижир.