Тываның баштайгы үш амбын нояннары моолдарның аттары кымнарыл?

  • просмотры: 51 |
  • 21 | Сентябрь |2022

    Тываның чону Кыдаттарның апарган соонда, бүгүдениң чагырыкчызы кылдыр томуйлаар кижини дѳрт кожуун үгер дааларының аразындан тыппаан. Шуптузу моол бижик билбес болган. Ынчангаш Тыва девискээринге чоок чурттап чораан калгалар нояны Манаджаг мээреңни бүгү тыва кожууннарның даргазы кылдыр чарлаан. Ол халашкан соонда Хүмүджабты бадылаан. Бо ноян Тываны 17 чыл иштинде баштап чурттааш, 1781 чылда тѳрээн чуртунче чанган. Хүмүджаптың орнунга ооң дузалакчызы (оралакчызы) Дэлэгдажыны амбыннаткан. Ол ѳске чонну кызымак чагырып, Богда хаанга эки бараан болуп турары дээш алдын-доостуң карактыг чүүн сыптаан одага-биле шаңнаткан. Ынчалза-даа Дэлэгдажы удатпаанда аарый берген. Шак ол үеде эртем-билиглиг, шиитпирлиг, кызымак чоруу-биле мээрең дужаал чедип алган тыва кижи Дажыны амбын ноян кылдыр томуйлааш, Дэлэгдажыны чурту Моолче кыйгыртып аппарганнар.
Солун чүве – баштайгы тыва амбын ноян Дажы болза XVIII вектиң эгезинде маньжур – кыдаттарга удур демисежип чораан сураглыг тыва полководчу Хуралмайның оглу-дур. Оон эгелээш Тыва чуртун чүгле тыва амбыннар үзүктел чок ызыгуур салгап чагырып келгеннер.

Алган дөзү: Дарбаа Ю. К. Тыва дугайында 99 айтырыгга харыы. – Кызыл, 2000. – А. 13-14.

#Тыва_топ #тоогу #историяТувы