Тыва чоннуң аас чогаалындан эскериглер

  • просмотры: 51 |
  • 10 | Февраль |2023

“Сагыжы ак”, “биче сеткилдиг”, “ак сеткилдиг” деп тывалар кижи экизин ынчаан үнелээр. Улустуң аас чогаалында ак сагышты йөрээл, мактал, алгаг, сүзүк сөстер дузазы-биле илередип, көргүзер. Эки салган йөрээл кижилерниң сагыш-сеткилинче кирип, хөңнүнге дээп, эки амыдыралче, ол дээш, карак кызыл чорукче кыйгырар. Кижилерге сеткиир күзелдер, бир дугаарында, сагыш ажылын негээр. Сагыштың дээштии ооң тургузуундан, чурумундан, күжүнден кедергей хамааржыр. Кончуг тоолчу, тулган ыраажы, хөөмейжи, хөгжүмчү, ол ышкаш мал чагыштырар кижилерниң сагыжы онзагай болур. Оларның ак бодалындан, арыг сагыжындан тоотпа ырыга мал-маган безин карааның чажын төге бээр.

Чоннуң угаадыгларында, аас чогаалында кижиниң сагыжы кандыг-бир хоозун чүве эвес, а боттуг, шимченгир, дээштиг чүүл кылдыр билдинип турар. Ооң илерээшкинин кижиниң даштыкы байдалындан (муңгараан, өөрээн, дүвүрээн,…) болгаш аажы-чаңындан, корум чурумундан, ажыл-херээнден эскерип, түңнеп болур.

Сагыш бодунуң ээзинге чоок, ооң-биле тудуш, ону чүгле угаан-сарыылдың дузазы-биле дыңнап, эскерип, тудуп, удуртуп болур дээрзин тыва чоннуң аас чогаалында айтып турар. Үлегер домактарга хамаарыштыр (кол чүвези) – ол боттуг чүүлдү хирлендирип, багай чүве бодаар болза, ол багай түңнелдиг болур.