«Дус тѳкпес, улус чокшур» деп чугааның утказы

«Дус тѳкпес, улус чокшур» деп чугааның утказы дустуң үнезинден тывылган.
Шаанда дустап алыры кончуг берге. Дусту тыва чон кончуг үнелээр, ону кажан-даа тѳкпес, камнаар, улуг дусту артап, октап болбас. Дуска кончуг хумагайлыг хамаарылгалыг чораан. Ооң ужуру болза, дус чемге амдан киирерден аңгыда, эм шынарлыг. Кызыл-дус-биле кижилер боттары-даа, мал-маганны-даа эмнээр чораан. Ынчангаш, кызып-кылайып, арт-сын ажып чорааш, чалап эккелген дусту тѳп аарга, улуг кижилер кончуптар чораан. Оон чоорту «Дус тѳкпес, улус чокшур» деп чугаа тывылган.

А дусчулар кажан дус-дагже кире бергеш, ѳѳрү хап турда, бир кижи албан карак салбайн, туда кадарып турар. Дээвиирде азы ханада кайда-ла доозун бурт дээр-дир, шупту үне халчыыр. Оон башка арткан кижини улуг дустар базып кааптар, азы үнер оруун дуй чыдыптар. Ынчангаш хай болбазын дээш, чалбарып тейлеп-ле турар.

«Кызыл-дустаан» деп ойзу сѳглээн сѳстерниң тывылганы – дустап чораан кижи ай-айы-биле чиде бээр. Дустаан улустуң үр чиде бээринге даянып, чок апарган кижини айтыра бээр таварылгада, «кызыл-дустаан» деп будалдырар турган.