ЧАШ УРУГНУ КАВАЙЛААР ЁЗУЛАЛ

Чаш уруг кавайы тыва чоннуң ыдыктыг эди болур. Чаш уруглуг кавай ааткыышка астынган турар, орун кырынга чыдар, өгнүң ие кижи олурар талазынга доктааган турар ужурлуг. Уруг чок кавайны ак энчек азы тон-биле ораагаш, чыышкынга чажыра кадагалаар. Уруг кавайын ээн куруг каап болбас. Уруг кавайының иштинге бир-ле ужурлуг чүвени салып каар, ол болза чинчилиг хап, кажыктыг хап, хынныг кестик, хөм чүстүк, чиг тараалыг хап болгулаар. Кавайны үреп болбас, октап болбас, кайы хамаанчок черге салып болбас. Кавай болза салгал дамчыыр ыдыктыг эт болур. Кавай биле төрээн чериниң сүлдези чаңгыс дижир, ынчангаш тыва кижиниң эң-не хайыралыг эди кавай болур. Чаш уругнуң кавайы ол-ла төлдүң төрел аймааның, ада-өгбезиниң, ада-иезиниң болгаш төрээн чуртунуң ыдыктыг омаа болур.

Чаа төрүттүнген чаш уругну кавайлаары тускай чурумнуг болгаш ёзулалдыг. Уруг-дарыы четче-менди чораан ава кижи божаан болза, ол иениң ол уруун эң улуг назылыг кырган кадай кавайлап каар болгаш орун кырынга чыттырып каар. Уруг-дарыы доктаавас чораан ава кижи божаан болза, ол чаш амытанны кавайлаары дыка нарын. Уруу доктаавас аваның чаа божаан төлүн хөй уруглуг ие кижи холунга тудар. Ол чаш уругну кавайлаар мурнунда, кавайны эккелгеш, ооң кырынга эник ытты чыттыргаш, каквайлай каапкаш, ооң соонда кавайга ол төлдү кавайлаар. Бир эвес эник ыт чок турган болза, ол кавайга чаш амытанның эң улуг назылыг кырган өгбези азы кырган-авазы бажын салып чыттырар, ол бажын кавайлатканы болур, чүгле ол ёзулалдың соонда хөй уруглуг ие кижи чаш төлүн ол кавайга чыттырар.

Алган дөзү:
Кенин-Лопсан М.Б. Тыва чаңчыл (Тувинские традиции) – Кызыл, 2017 – ар. 178-186.
Дыртык-оол М.О., Дыртык-оол А.О. Коллекция колыбелей Национального музея Тувы как этнокультурное наследие тувинцев // Новые исследования Тувы. – 2019. – №2. – С. 95 – 104.