КУДА ЁЗУЛАЛЫ

КУДА ДҮЖҮРЕРИ

Куда дүжүрериниң хүнү дээрге кыс уругну ашакка аппарып бээриниң хүнү, оол уругнуң тиккен өөнүң улуг ээзи болган хүнү.

Куда хүнүнде уругнуң ада-иези, чоок төрелдери уругнуң эт-севин, шагның дөрт ээлчээнде кедер хевин, идиктерин, ижер-чиир аъш-чемин ыяк белеткептер, айыткан хүнүнде аъткарарынга шуудадып каар.

Кудалар уткууру – хүндүткелдиң база бир онзагай хевири. Кыс уругнуң талазындан келген кудажыларны, оол ургнуң ада-иезиниң аалының чанынга келгенде, албан уткуур, ол болза ырактан келген кижилерни дыштандырары болур.

Куда дүшкен черге 37 хар четпээн кижи араганы шуут-ла ижип болбас. 49 хар четкен кижи ийи дугураандан база-ла эрттир арага ижип болбас. Куда дүшкен черге эзиртир арага ишпес, шош-содаа кылбас, аас-дыл үндүрбес, чүге дизе өгленишкен аныяктарның амыдыралынга келир үеде улуг шаптараазыннарны, айыылдарны тургузуп турар. Куда болган черге араганың сөөлгү дашказын эң улуг назылыг кижиге сунар. Ол кырган арагазын дыл бажынга дээртипкеш, илезин отче, хараачаже болгаш дээрже углай чажыптар. Кудага келген кижилер эмин эрттир шимээргээр болза, суг, божа болгаш хойтпак холумаан оларның каас-коя хевиндиве тө чажар.

Куданың кол утка-дөзү – өгленип турар уруглар кады чурттааш, аас-кежиктиг, хөй ажы-төлдүг, өөрүшкүлүг болуп, оол биле уругнуң аразында тайбың болгаш бот-боттарын билчирин, амыдыралга таваржы берип болур бергедээшкиннерни иелээн шыдамыккай эртип ап болурун күзээн, йөрээлдер алгаары болур.

Эзирик кижиге йөрээл чугааладыры хоруглуг. Куда ёзулалы өгленип турар уругларның өөнге болур чораан. Уругнуң ачазынга айыжы деп улуг хемчээлдиг кадакты, кыдат таапкыны, чаңгыс хой ужазын, авазынга сержи деп шала биче кадакты, бүдүн шайны, тон шывар пөс дээн чижектиг белектерни тывыскан соонда эгелээр. Чаңгыс хой ужазын дөрге салып каар чораан. Хой ужазының салырының утказы чүдел дизе, тыва чоннуң амыдыралы мал-биле холбаалыг болганындан, ол тодуг-догааны, ашчут чогун илередип турганы болур.

Алган дѳзү:
1. Кенин-Лопсан М.Б. Тыва чаңчыл. – Кызыл, 2017. А. 23-35.
2. Донгак С. Ч. Тыва куда ёзулалдары. Традиции тувинской свадьбы – Кызыл: типография КЦО «Аныяк», 2011. А..3- 34
3. Биче-оол С. М. Традиционные брачно-семей¬ные отношения у тувинцев и их трансформация в Советский период – Абакан: Журналист, 2018. А.48-106

#культура_тувы #тыва_төп #куда_ёзулалы #куда_дүжүрери #Центр_тувинской_культуры
#свадебные_традиции